உள்ளும் வெளியும்- காலனியக் கடப்பு நிலை

சயித் காலனியவாதிகள் உலகை இன்னமும் ஆள்வதாகக் கவனித்து சினப்பட்டு எழுதிய நூல்களில் நீதி தேடும் நோக்கம் இருந்திருக்கலாம். ஆனால் நீதி தேடுபவர் பொய்களைச் சொல்லி நீதி பெறுவது தற்காலிக வெற்றிகளையும் நெடுங்காலக் கசப்பையும் தான் தரும் என்பது என் கருத்து. எந்நிலையிலும் தர்மம் தவறாத, நேர்மை தவறாத ஒரு இயக்கத்தைத் தேடுவது அவசியம்.

இது அடைய முடியாத ஒரு இலக்குதான். ஆனால் எவ்வளவுக்கு இந்த இலக்குக்கு அருகில் வருகிறோமோ அந்த அளவுக்கு நம் வரலாறு, கைக்கிட்டிய வாழ்வு மேன்மையானதாக அமையும். அதிகாரம்தான் நியதியை உருவாக்குகிறது என்பது மார்க்சியப் பஞ்சாங்கம். புரட்சி செய்கிறோம் என்ற பெயரில் பஞ்சாங்கத்தைப் புரட்டி அதிகாரத் தேட்டையை மையமாக்குகிறார்கள் பெருவாரியான இடதுகள். எதார்த்த வாழ்க்கை அவர்களுடைய மோசமான அடைப்புக் குறிகளுக்குள், கட்டுப்படுத்தும் ஆணவத்துக்குள் அடங்காத பெருவெள்ளம் என்பதுதான் நமக்கு இன்னமும் எதிர்காலத்தை சாத்தியமாக்கி இருக்கிறது.

இங்கு ஒரு முன்னாள் காலனிய நாட்டு எழுத்தாளர் தன் விடுதலை முயற்சியில் என்ன சங்கடங்களை எப்படி எதிர் கொண்டார், காலனியத்தில் இருந்து உடலளவில், நாட்டளவில் விடுபட்டால் போதாது, மனதளவில், சிந்தனை அளவில் விடுபடுவது அவசியம் என்று எப்படி உணர்ந்திருந்தார் என்பன விவரிக்கப் படுகின்றன. ஆனால் அவர் கருதிய அளவு காலனியம் எளிதில் சிந்தனையில் இருந்து நீங்கவில்லை, எதார்த்த வாழ்வு தனி நபர் விருப்பத்துக்கு வளைவதில்லை என்பது அவருக்குப் புரிகிறது.

இருந்தாலும் எதார்த்தம் தனி நபர் விருப்பத்துக்கு ஓரளவாவது அசைந்து கொடுக்கும், அந்தத் தனி நபர் இடம் காலம் களமறிந்து இயங்கினால் என்பதும் அவருக்குத் தெரிகிறது. எனவே, அதனோடு அவர் தொடர்ந்து பொருதுகிறார். அவர் நடத்திய போராட்டம் பற்றி இன்னொரு அல்ஜீரிய எழுத்தாளர் எழுதுகிறார்.

இதில் ஃபார்முலாக்கள் உதவாது. சயித் எழுதிய காலத்தில் அது புதிய கருத்தாக்கம் போலத் தோன்றினாலும் கடந்த பதினைந்தாண்டுகளில் மெல்ல மெல்ல சயித்தின் அணுகல் தவறு என்பது நிறுவப்பட்டு வருகிறது. அவருக்கு உண்மையில் அராபிய எழுத்தாளர்களையோ, இஸ்லாமியப் பண்பாட்டையோ பற்றி அதிகம் தெரியவில்லை என்பதை முந்தைய பதிவில் ஒரு இஸ்லாமிய/ அரபியக் கண்ணோட்டத்தில் எழுதப்பட்ட கட்டுரை சுட்டி இருந்தது. அதே போல உலக அரங்கில் தென்னாசியாவின் பிரதிநிதிகளாக உலவும் பல 'இந்திய/ பாகிஸ்தானிய' எழுத்தாளர்களுக்கு எந்த இந்திய மொழியும் உருப்படியாகத் தெரியாது என்பதோடு, அவர்கள் தம் 'தாய்' மொழியாக ஆங்கிலத்தைத் தான் கருதுகிறார்கள் என்பதையும் நாம் கவனிக்க வேண்டும். இதனால் 'பிராந்திய' மொழி என்று அவர்கள் கருதும் மக்கள் மொழிகளில் உள்ள இலக்கியங்களை அவர்கள் கவனிப்பதே இல்லை அல்லது அந்த மொழிகளின் பரிச்சய்த்தோடு படிக்க முடிவதில்லை.
உலக அரங்கில் இவர்கள் இந்தியாவின் நாடியே தம் கையில் இருப்பது போல ஒரு பம்மாத்து செய்து வலம் வருகின்றனர். இவர்களுடைய சிந்தனை பெரும்பாலும் யூரோப்பிய மதிப்பீடுகளாலும், கிருத்தவ அறத்தாலும், மார்க்சிய பஞ்சாங்கத்தாலும் பாதிக்கப்பட்டது என்பதைப் பற்றி இவர்களுக்குச் சிறிதும் நாணமோ தயக்கமோ இருப்பதில்லை. ஏனெனில் இந்திய நாகரிகம் ஒரு கிணற்றுத் தவளை, தாமே உலக நாயகர் என்று இவர்கள் கருதுகிறார்கள். இதனால் இந்தியா பற்றி எழுத ஒரு சல்மான் ருஷ்டி, பங்கஜ் மிஸ்ரா போன்றவர்தான் கிட்டுகிறார்.
சயிதியம் என்பதே மேற்கின் மொழி, மேற்கின் சிந்தனை, மேற்கின் அற மதிப்பீடுகள் ஆகியவற்றைக் கருவியாக, ஆயுதமாக வைத்து மேற்கைத் தாக்குவதும், அத்தோடு நிற்காமல் திரும்பி தம் மூல நாட்டை அது உலக மதிப்பீடுகளுக்கு ஈடாக எழாததாகத் தொடர்ந்து விமர்சிப்பதும் ஆகும். இதைத்தான் ருஷ்டி, மிஸ்ரா போன்றார் செய்கிறார். இதையே இந்தியாவில் உள்ள பலவகை இடது சாரி எழுத்தரும் உள்நாட்டு மொழிகள் தெரிந்திருந்தும் அவற்றால் பாதிக்கப்படாமல் மார்க்சியப் பஞ்சாங்கத்தால் மட்டுமே பாதிக்கப் பட்டு அதன் வழி எல்லாவற்றையும் விமர்சிக்கிறார்.
இந்த எலிப் பொறிகளில் சிக்காமல் அஸ்ஸிய ஜேபர் (Assia Djebar) சில வேறு விதமான அணுகுமுறைகளைக் கையாள்கிறார். அவை நாட்டிலேயே வசிக்கும் இந்தியருக்கு உதவாது. ஆனால் வெளிப் புலங்களில் வசிக்கும் இந்தியருக்கு உதவ வாய்ப்பு இருக்கிறது.
சூ.கா

http://www.eurozine.com/articles/2007-11-02-lusteboulbina-en.html

Articles

Seloua Luste Boulbina

Being inside and outside simultaneously

Exile, literature, and the postcolony: On Assia Djebar

As an Algerian novelist writing in French, Assia Djebar had to find a way to Arabize the language of the former colonizer; in doing so, she has cut the "umbilical cord" to her country of origin. Her writing, says Seloua Luste Boulmina, in an article based on her speech at the 20th European Meeting of Cultural Journals in Sibiu 2007, turns the tables on the post-colony. The question now is not, "Can the subaltern speak and write?", but "Can the non-subaltern hear and read?"

Exile in literature is not only a story but also a structure. When France occupied Algeria in the nineteenth century (1830-1857) and turned it into a colony, the Algerian people were, in a sense, expelled from their own country. If one bears in mind that the acquisition of property is the main purpose of any colonization, it could be said that Algerians were evicted from their own country while remaining within it. This unique and violent situation lasted until Algeria gained independence in 1962.

What's normal, anyway?

Algerians were considered by the French to be less intelligent and less civilized than themselves. They were placed on the "wrong" side of the dualities "sound versus meaning", "body versus mind". Teaching Arabic and Berber was in effect forbidden. Consequently, Algerians had to learn to deal with and to understand the colonizers. It was a sure way not to feel "at home", to lose both confidence and hope. To be excluded from the centre, to become decentred, are the main characteristics of the subjective experience of colonization. To break the colonial chains in the struggle^[1] for independence is different from decolonization. Independence is not the end but the beginning of the decolonization process. Independence is not the end of being decentred.

After independence, the linguistic situation did not improve (despite political independence and better social conditions). French is not a global language like English; it is not a way to communicate regardless of location. French was a colonial language and is now a local language. After independence, the Algerian government chose Arabic as Algeria's official language. Strangely, however, Arabic is not an Algerian but a Middle-Eastern language. Unlike Arabic, the autochthonous Algerian language – Berber (whose variations include Kabyle or Tamazigh) – is unwritten. The French government, on the other hand, chose to continue its francophone policy in the former French colonies in Africa (North Africa included). Upon independence, then, Algeria was born with two foreign languages: Arabic and French.

Algerians, including writers, were in exile in Algeria before independence. That is why exile should be regarded as a movement rather than a location. But what kind of movement? With Algeria, it was double: in the mind and in language. This movement is unheimlich: strange but uncannily familiar. The novelist Assia Djebar is a case in point. Like the father of novelist and playwright Kateb Yacine, her father belonged to dual cultures: Muslim and Arabic mixed with French and European. Both writers published their first book in the 1950s: Nedjma (Kateb) in 1956 and Thirst (Djebar) one year later.

Assia Djebar was born Fatma Zohra Imalhayène^[2] in june 1936 in Cherchell. She spent her childhood in Mouzaia, where her father was a teacher.^[3] She attended school at Blida's college in Algeria (1946-1953); here there were approximately 20 French Muslims studying modern literature (before the Second World War war, Algerians were classified as "indigenous"; afterwards they were called "French Muslims"). At Blida's college, Djebar discovered literature in languages with phone (Arabic and French) and without phone (Greek and Latin). Around the time of the publication of Thirst, Djebar was admitted into the Ecole Normale Supérieure in Paris; she was, however, expelled before she could finish her studies.

Language played a crucial political role in post-colonial Algeria. Kateb Yacine called the French language "the spoils of war" ("La langue française reste un butin de guerre.") and considered the best way to write was to continue to use it. His idea was to adopt French as a free choice; however Kateb felt guilty about speaking and writing in French and decided to use Algerian Arabic in his plays. Can the subaltern speak? The subaltern has already demonstrated his ability to speak: to elaborate an intellectual or literary discourse. Can the subaltern write? The subaltern must now find a way to make French his own language. That is why I prefer to talk about Djebar's "francographie" instead of her "francophonie". It is no longer the time for Algerian authors to demonstrate their ability to speak French, but to write it too. Djebar distinguishes between "texte francophone" and "écrit français". Her distinction is based on gender (masculine or feminine); belonging (land or territory); parentage (their memory, their history, their authority); and language (first or second language, written or spoken).

Djebar's books incarnate the effort to decolonize her language in a post-colonial environment. Is she an "Algerian author"? She has been a member of the French Academy for two years and is the first female member to come from a former-French colony.^[4]. Djebar lives in three places, the third of which is New York. It is impossible for her to work in Algeria, because she has no freedom there; the recent civil war is a further reason for her to stay away. She cannot work in France because, like many others from the "South", she has no place there. Exile can be a third space. Djebar says she is inside and outside at once. For her, exile is a tragedy but also an opportunity to be able to think inside (hic et nunc) from outside (anywhere).

In her world, Djebar is concerned with three countries (Algeria, France, the United States) and three languages (Berber, Arabic and French). Language is the main character in Djebar's books^[5] (the second is death^[6]). Her language is Arabophonic (with sounds and accents) in a French hybrid (and style). She transforms writing into talking. It is her way to cut the "umbilical cord" (Kateb Yacine) to her country of origin, to her land. Yet she was already in exile when she lived in Algeria; literature is always exile. Writing goes beyond childhood and lost time; it is a universal situation. But it does not always have the same meaning, with the same things at stake, for all writers. It depends on one having place(s) in one's own land or country (of origin), in one's own (or first) language.^[7] The subaltern has no place in Algeria's colonial organization, yet Djebar is not looking for a place to write. If we are to admit that the mother tongue is "the" place, then the post-colonial writer is definitely not there.

On the other hand, choosing French and living abroad creates a great sense of debt in Assia Djebar's writing. Because of this, she devotes her energy to building "tombs" (tombeaux) to Jean Senac, Malek Haddad, and many other Algerian and intellectual friends. She also writes to build an Algerian and literary genealogy. To be in exile is to surrender one's past; exile is something like mourning. In Aranda (the language spoken by Australian Aborigines), the poetic and archaic term eraritjaritjaka means, as Elias Canetti pointed out, to be "moved by something lost". When Heiner Goebbels conceived the play Eraritjaritjaka (2004), based on texts by Canetti, he imagined two houses on stage. One was very little, like a doll's house. The other was a place to live, to read, to write. Home is the best metaphor to express what literature (and art) do. According to this point of view, literature is not a monument, but a house, a place not to feel good, but simply to exist. Rainer Werner Fassbinder said that each of his films was a way to build a house and to be at home. Assia Djebar's literary exile is something between home and the grave.^[8]

What cannot be said must be kept silent (Wittgenstein). Or perhaps: what cannot be said must be written. In Assia Djebar's work, French is not official and formal "armour". Nor it is a "veil". Rather it is a "second skin". French is "white",^[9] a colour where all other colours can be painted and written. Skin envelops the body and is the limit between inside and outside. Moving inside from outside and outside from inside is what Djebar does when she writes. She related a particular linguistic experience in Le Blanc de l'Algérie, a book written in memory of three Algerian intellectuals murdered in 1993 during the civil war (Mahfoud Boucebci, a sociologist; M'hamed Boukhobza, a psychiatrist; and Abdelkader Alloula, a playwright). She told of her relationship with her friends, mentioning that, in their conversations, French was the appropriate and neutral language between a man and a woman.^[10]

When Djebar was elected to be a member of the French Academy – to join the French "immortals" – she said (quoting Diderot and his Letter on the deaf and dumb) that she would like to be inside and outside at the same time. How does she attempt this? She transforms written French into a foreign written language from the French point of view. She gives another land, her own Mediterranean and postcolonial land, to written French. She Arabizes French with Arabic sounds and Algerian accents. She invents a territory: "Writing and Algeria as territories" ("L'écriture et l'Algérie comme territories"^[11]). She says that literature is a desert ("Le désert de l'écriture"): a land without people and cities, where the writer is alone, a desert that is to be crossed silently. It is a typically Mediterranean – Christian and Muslim – metaphor. At the (happy) end, there is always an oasis.

In this context, French can disappear – as in the novel entitled The disappearance of French (La disparition de la langue française).^[12] The novel's protagonist is Berkane,^[13] a migrant who returns to his country of birth (perhaps his parent's country). Living in Algeria, he rediscovers places with words (words with places) and words as places. Once again, he's a young boy in the casbah: ould el houma, l'enfant du quartier, a street kid. When he hears Arabic, he returns to Algiers, Djazirat el Bahdja, the beautiful city, and he feels at home. The return to his native country is an appeal to bilingual French-Algerian shadows: Nil street, zenkette el Meztoul, rue du Drogué, drug addict street... here French becomes Arabophonic. While Leopold Sédar Senghor^[14]"Wolofizes" French and Ahmadou Kourouma^[15] "Malinkizes" it, Assia Djebar "Arabizes" the French language. In this operation, French disappears and post-colonial writers are born in exile.

All things considered, in literature, exile depends more on language than on location. That is why it is possible to compare Assia Djebar with Elias Canetti and Kateb Yacine, and Franz Kafka. Literature is not another language, another style: literature is the Other language.^[16] To a greater or a lesser extent, these writers have a voice, not just a style. The reader therefore faces a great challenge: to hear the author's voice and accent. In Assia Djebar's work, literature is both research (ijtihad) and healing (shefa').^[17] Literature is a way to rediscover phone in language.^[18] An example of Djebar's concern with the phonetic qualities of language: the title of her novel Les Alouettes naïves was prompted by an account of how French soldiers called young dancers from Ouled-Naïl, an Algerian region, "Alouettes naïves" (naive larks).

Canetti, Kateb, Kafka... Assia Djebar. She has transcended tradition. As a woman, it was difficult for her to gain acceptance in Algeria.^[19] Literature must not be confused with translation. In her literature, exile has a strong accent. Translation involves two written languages. But since there are no fixed forms of language, either written (French) or non-written (Algerian), it is impossible to move from one to the other, like in a translation. Here, writing is different. Moreover, Assia Djebar writes from a feminine linguistic universe. In Femmes d'Alger dans leur appartement ("Algerian women in their apartment": the title is a reference to Eugène Delacroix's great painting), Assia Djebar wrote that translation was impossible for her.^[20]

Djebar moves from official language to personal language, from French to Arabic, she crosses the North African border between man and woman, she goes from Africa to Europe, then from Europe to America. The post-colonial context is complex, complicated, and sometimes hostile. Movement is necessary in order to live, to think, or at the very least to write. Unlike in Proust, there is no nostalgia in this literature because the past has no magic charm. In a lecture on Albert Camus, Djebar noted that Camus didn't have a mother tongue ("la non-langue maternelle de Camus").^[21] Albert Camus never heard his mother speak: she was mute. At that time, Djebar felt nostalgic about her own mother tongue, which prevented her from writing: Assia Djebar's mother spoke French with her neighbours without having learned to write it.^[22]

In this postcolonial context, exile is not an accident. Postcolonial literature shares features with European Jewish literature.^[23] Cosmopolitics is the other face of globalization; it does not necessarily entail the disappearance of identity. In this respect, it differs from "metissage" (the cultural mix). Cosmopolitical literature is a hybridization in which literature can develop other faces and new aspects. It is found in a "third space" – a literature that is neither from the country of the former colonial subject (Algeria) nor the country of the former colonizer (France); it is a literary language that is neither French nor Arabic. Therefore, the concept of movement allows one to define exile as literature, and literature as exile. The summary of L'Amour, la fantasia's is a case in point. The title of the third part of this book is "Les voix ensevelies" (buried voices). It is divided into five "movements" – like piece of music. The following is taken from the first movement: "the two strangers".^[24]

A l'aéroport, directement ! ai-je précisé.
Mon père, que j'ai si peu connu, était français ; Taos, dans son exil, l'est restée. J'ai eu l'heureuse idée d'inscrire Meriem, à sa naissance, sur mon passeport également français, que je croyais pourtant ne plus avoir à utiliser... Dans l'avion pour Marseille, après le décollage, je songe enfin à l'attente de Fatima, là-bas, à son inquiétude.
De Marseille, nous prenons le bateau pour Palma. Taos nous accueille toutes deux, le sourire dans les yeux, mais sans poser de question.
-Voyageuses sans bagages ! dis-je, mélancolique.^[25]

Now, the question is no longer whether the subaltern can speak, nor whether he can write. The real question now is: can the non-subaltern hear and read? Is he able to understand new voices, new sounds, new accents, from outside? Can France have a relationship with its ex-subaltern? When this happens, post-colonial countries will be decolonized. It will be the end of the postcolony.

___________________________________________________________________

• ^[1] Addressing the French Academy on 22 June 2006, Assia Djebar said: "La France, sur plus d'un demi-siècle, a affronté le mouvement irréversible et mondial de décolonisation des peuples. Il fut vécu, sur ma terre natale, en lourd passif de vies humaines écrasées, de sacrifices privés et publics innombrables, et douloureux, cela, sur les deux versants de ce déchirement. [...] L'Afrique du Nord, du temps de l'Empire français, – comme le reste de l'Afrique de la part de ses coloniaux anglais, portugais ou belges – a subi, un siècle et demi durant, dépossession de ses richesses naturelles, déstructuration de ses assises sociales, et, pour l'Algérie, exclusion dans l'enseignement de ses deux langues identitaires, le berbère séculaire, et la langue arabe dont la qualité poétique ne pouvait alors, pour moi, être perçus que dans les versets coraniques qui m'étaient chers."
• ^[2] Assia Djebar is her nom de plume.
• ^[3] "Fillette arabe allant pour la première fois à l'école". "Fillette arabe allant pour la première fois à l'école, un matin d'automne, main dans la main du père. Celui-ci, un fez sur la tête, la silhouette haute et droite dans son costume européen porte un cartable, il est instituteur à l'école française. Fillette arabe dans un village du Sahel algérien." Assia Djebar, L'Amour, la fantasia (1985), Le Livre de Poche, 1995, 11.
• ^[4] In the West Indies, people believe Aimé Césaire could be elected to the French Academy
• ^[5] Especially Oran langue morte; La disparition de la langue française; and, not least, Le blanc de l'Algérie. "La littérature algérienne, et il faut la commencer à partir d'Apulée au IIe siècle jusqu'à Kateb Yacine et Mouloud Mammeri, en passant par Augustin, l'émir Abdelkader et Albert Camus – s'est inscrite dans un triangle linguistique." Berber, "une langue du roc et du sol, disons de l'origine"; Arabic, "une deuxième langue, celle du dehors prestigieux de l'héritage méditérannéen"; French, "troisième partenaire de ce couple à trois, se présente la plus exposée des langues, la dominante, la publique, la langue du pouvoir". Assia Djebar, Le Blanc de l'Algérie (1995), Paris, Le Livre de Poche, 2002, 243.
• ^[6] Assia Djebar, Vaste est la prison (1995), Paris, Le Livre de Poche, 2005, 11 ("Le silence de l'écriture"): "Longtemps j'ai cru qu'écrire c'était mourir, mourir lentement. Déplier à tâtons un linceul de sable ou de soie sur ce que l'on a connu piaffant, palpitant. L'éclat de rire – gelé. Le début de sanglot – pétrifié."
• ^[7] In La Disparition de la langue française, Assia Djebar cites Georg Trakl: "En terre obscure repose l'étranger."
• ^[8] "Je reviens donc, aujourd'hui même, au pays [...] 'Homeland', le mot, étrangement, en anglais, chantait, ou dansait en moi, je ne sais plus : quel est ce jour où, face à la mer intense et verte, je me remis à écrire – non, pas le jour de mon retour, ni trois jours après mon installation dans cette villa vide." Assia Djebar, La Disparition de la langue française (2003), Paris, Le Livre de Poche, 2006, 13.
• ^[9] Assia Djebar's novel Le Blanc de l'Algérie (1995) is a "livre des haltes" in remembrance of Kitab el-Mawaqef d'Abdelkader el-Djezaïri. "Evoquerai-je Le Blanc de l'Algérie (1995, 235), comme dans la langue espagnole – la plus proche, après tout, pour nous, parmi nos métissages européens – elle qui parle de 'donner dans le blanc', c'est-à-dire de tirer dans la cible, évoquerai-je pareillement le blanc pour moi ? La plus riche des couleurs qui trompe le moins possible, c'est bien cette flaque ronde en moi, en nous – langue de l'Autre, devenue pour certains tunique, voile ou armure, mais elle est pour les plus rares, quasiment leur peau !" "Je ne peux pour ma part Le Blanc de l'Algérie (1995, 241) exprimer mon malaise d'écrivain et d'Algérienne que par référence à cette couleur, ou plutôt à cette non-couleur. 'Le blanc sur notre âme agit comme le silence absolu,' disait Kandinski." Assia Djebar, Le Blanc de l'Algérie (1995), Paris, Le Livre de Poche, 2002.
• ^[10] Ibid. 11. "Mes amis me parlaient en langue française, auparavant ; chacun des trois, en effet, s'entretenait avec moi en langue étrangère : par pudeur, ou par austérité." They all prefered to speak French because of its "impersonality", its "neutrality" in comparison with Arabic.
• ^[11] Assia Djebar, Le Blanc de l'Algérie (1995), Paris, Le Livre de Poche, 244.
• ^[12] Assia Djebar, La Disparition de la langue française, (2003), Paris, Le Livre de Poche, 2006.
• ^[13] Berkane is compared to a widow: "une veuve des temps anciens qui doit traverser quarante jours dans le noir ou dans la méditation"; "J'avais perdu, dit-il, ma propre voix, mes deux langues soudain brouillées, confondues, emmêlées, comment lui expliquer ce n¦ud en moi – et cette mémoire compacte du plaisir ?" Ibid. 68, 105.
• ^[14] The first president of Sénégal, Léopold Sédar Senghor (1906-2001), is also a writer. He is the first African man to be admitted at the Agregation de Lettres and to be elected to the French Academy (1983). He said that his first years in France (1928-1944) were "years spent wandering".
• ^[15] Ahmadou Kourouma (1927-2003) is an Ivoirian Malinké author. He spent the most part of his life in exile : Algeria (1964-1969), Cameroon (1974-1984), Togo (1984-1994). At the beginning of Ivoirian civil war, he critiqued "Ivoirity" and national identity.
• ^[16] The chapter of Vaste est la prison, entitled "L'effacement sur la pierre", bore the following inscription from Charles Dobzynski: "J'avais peut-être enterré l'alphabet. Je ne sais pas au fond de quelle nuit. Son gravier crissait sous mes pas. Un alphabet que je n'employais ni pour penser ni pour écrire, mais pour passer des frontières..." Charles Dobzynki, a French poet, was born in Warsaw in 1929. His parents moved to France a year later. He published a Yiddish poetry anthology.
• ^[17] "Mon français, doublé par le velours, mais aussi les épines des langues autrefois occultées, cicatrisera peut-être mes blessures mémorielles." (22 June 2006)
• ^[18] Assia Djebar, Oran langue morte, Paris, Actes Sud, 1997, 33: "Oran m'est devenu mémoire gelée et langue morte." ; 35: "Chère Olivia, je devrais un jour t'apprendre l'arabe, ou tout au moins mon dialecte, qui se rapproche du parler marocain de Fès et de Tétouan. [...] En arabe, vois-tu, la tante maternelle se dit khâlti et ce khâ qui se prononce en chuintement au fond du palais est en opposition radicale avec 'amti, la tante paternelle qui, elle, a droit, comme première consonne, à un Œayn qui est émis avec rudesse, de l'arrière fond du palais."
• ^[19] In an interview with Catherine Bédarida (Le Monde, 18 June 2005, "L'Académie française ouvre ses portes à Assia Djebar"), she said: "Le Maghreb a refusé l'écriture. Les femmes n'écrivent pas. Ecrire, c'est s'exposer." She also wrote in Oran langue morte : "J'ai le désir d'ensoleiller cette langue de l'ombre qu'est l'arabe des femmes."
• ^[20] "Je pourrais dire "nouvelles traduites deŠ", mais de quelle langue ? De l'arabe ? D'un arabe populaire ou d'un arabe féminin ; autant dire d'un arabe souterrain. J'aurais pu écouter ces voix dans n'importe quelle langue non écrite, non enregistrée, transmise seulement par chaînes d'échos et de soupirs. [...] Autrefois, me semblait-il, passer de l'arabe populaire au français amenait une déperdition de tout le vivace, du jeu des couleurs. Aussi ne désirais-je me rappeler alors qu'une douceur, qu'une nostalgie des mots [...]" Assia Djebar, Femmes d'Alger dans leur appartement (2002), Paris, Le Livre de Poche, 2004, 7-8.
• ^[21] Assia Djebar, Le Blanc de l'Algérie, 29.
• ^[22] "Ma mère, dans le village de la colonisation où, accompagnant mon père, instituteur de langue française, elle se retrouvait citadine isolée, ma mère tenait surtout, dans ce qui constituait son trousseau en caftans de velours, en bijoux anciens, en coffrets rares, à ses cahiers de musique : elle qui n'écrivait pas le français, qui apprit ensuite à le parler sans l'écrire, grâce à ses voisines françaises, puis à ses enfants, elle ouvrait ces feuillets où, adolescente, elle avait noté la poésie des noubas andalouses." Vaste est la prison, 170-171.
• ^[23] In Les Alouettes naïves, Assia Djebar quoted Franz Kafka's diaries: "Si tu marchais sur un terrain plat, si tu avais la bonne volonté de marcher et que tu fisses néanmoins des pas en arrière, alors ce serait une affaire désespérée ; mais comme tu gravis une pente aussi raide que toi-même vu d'en bas, les pas en arrière ne peuvent être provoqués que par la confirmation du sol et tu n'as pas à désespérer." Les Alouettes naïves (1967), Paris, Actes Sud, 1997.
• ^[24] L'Amour, la fantasia, 161. "Deux étrangers se sont approchés de moi au plus près, jusqu'à me sembler, durant quelques secondes, de mon sang : ce ne fut au cours d'un échange d'idées, ni dans un dialogue de respect ou d'amitié. Deux inconnus m'ont frôlée, chaque fois dans l'éclat d'un cri, peu importe que ce fut l'un ou l'autre, ou que ce fut moi qui le poussai." The structure of Vaste est la prison is the same as L'Amour, la fantasia: the title of the third part of this book is: "Un silencieux désir" (A silent desire). This part is divided into seven movements.
• ^[25] Assia Djebar, Femmes d'Alger, 57. "I know of no writer who writes with a surer hand, a sharper eye, a keener mind or a purer heart", Richard K. Priebe, "Dying in Algeria" on Algerian White in Worldview, 2001.

Published 2007-10-31

Original in English
© Seloua Luste Boulbina
© Eurozine